Persoonlijk bijbellezen versloft snel als je er geen vast patroon van maakt, merken bisschop Gerard de Korte en dominee René de Reuver. Bij de start van de Maand van de Bijbel pleiten ze voor meer discipline.
- Hilbert Meijer 23 januari 2021, Nederlands Dagblad
Bisschop Gerard de Korte (l.) en dominee René de Reuver waren ooit studiegenoten in Utrecht. ‘Daar ben ik zelf de Bijbel gaan lezen’, zegt De Korte, ‘wat best uitzonderlijk was voor een katholiek.’
(foto Ron Beenen)
Driemaal daags, na elke maaltijd, werd er vroeger bij René de Reuver thuis uit de Bijbel gelezen. Gerard de Korte moest daarvoor in de kerk en op school zijn; katholieken zijn niet gewend thuis naar de Bijbel te grijpen.
Nu zijn ze zestigers, de scriba van de Protestantse Kerk en de bisschop van Den Bosch, en hebben ze in de loop van hun leven een eigen leesritme gevonden. ‘De Bijbel komt door de dag heen op vaste momenten bij mij binnen’, zegt bisschop De Korte. ‘Elke dag om half negen vier ik de eucharistie in de Sint-Jan, waar twee gedeelten uit de Heilige Schrift worden gelezen. En ik probeer thuis het getijdengebed te bidden; dan bid je dus dagelijks enkele Psalmen.’
‘In de protestantse traditie zijn er geen dagelijkse kerkdiensten’, reageert De Reuver. ‘Terwijl het wel heilzaam is zo’n liturgische orde te volgen. Dat is iets wat protestanten moeten leren, want de praktijk om bij elke maaltijd uit de Bijbel te lezen, is behoorlijk geërodeerd. Dat herken ik zelf ook, het leven is zo vluchtig geworden.’
Houvast
‘Op de basisschool moest ik elke week een berijmd psalmversje uit mijn hoofd leren. Ik heb er nog steeds plezier van. Het bijzondere van de psalmen is dat het hele leven aan de orde komt.’ – De Reuver
‘God kan voor ons, korter of langer, ook een verborgen God zijn. Juist in zulke situaties troost mij de gedachte dat geloof niet afhankelijk is van mooie gevoelens of geweldige ervaringen.’ – De Korte
De Korte en De Reuver kennen elkaar nog van hun studententijd in Utrecht, in de jaren tachtig. Nu ze beiden een leidinggevende rol hebben in de grootste kerkgenootschappen van Nederland, komen ze elkaar geregeld weer tegen. Voor de Maand van de Bijbel, die vandaag begint, schreven ze elkaar ieder vijf persoonlijke brieven over de rol van de Bijbel in hun leven. Die zijn gebundeld in een boekje, Houvast.
In uw briefwisseling komt u beiden bij de Psalmen uit, als bijbelboek dat bemoedigt en houvast geeft. Voor welke Psalm geldt dat in het bijzonder?
De Reuver: ‘Voor mij is dat Psalm 31; die komt op zoveel plekken terug. Jezus citeert eruit aan het kruis: ‘In Uw handen beveel ik mijn geest.’ Bij de ingang van het Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam staat een vers uit deze Psalm in steen gebeiteld: ‘Mijn tijden zijn in uw hand, red mij.’ Dat raakt me. Ik heb die woorden als dominee vaak gelezen bij mensen in crisissituaties, ook aan het einde van het leven. Dan merk je hoe zo’n bijbelwoord mensen ruimte geeft om dingen los te kunnen laten.’
Samen
‘Het is typisch protestants om te benadrukken dat je je broek kunt verslijten aan de kerkbank, maar als je niet komt tot persoonlijk geloof, dan heeft dat allemaal geen zin.’ – De Reuver
‘Geloof is wel persoonlijk, maar nooit individueel. In onze dagen moeten protestanten én katholieken in Nederland dat misschien gezamenlijk inoefenen. Het gaat uiteindelijk om de betekenis van de kerk als gemeenschap van gelovigen.’ – De Korte
De Korte: ‘Ik heb Psalm 139 altijd heel mooi gevonden, behalve de verzen voor het slot (‘God, breng de zondaars om’) – maar die moet je wel laten staan natuurlijk. Waar je ook bent, God is altijd bij je en om je heen. Dat vind ik een heel mooie gedachte. Dat besef dat God de hele werkelijkheid heeft geschapen en ons in die werkelijkheid nabij is.’
In uw brieven schrijft u beiden over sterfgevallen in uw families. Is de Bijbel op zo’n moment een troostboek?
De Reuver: ‘Zeker. Jaren geleden werd een psychisch kwetsbaar nichtje, dat enkele dagen vermist was, gevonden in de Hollandse IJssel. Ik weet nog heel goed hoe tijdens de rouwdienst in de kapel op de begraafplaats Psalm 139 werd gelezen en hoe dat bij mij binnenkwam: ‘Steeg ik ten hemel – U tref ik daar aan. Lag ik neer in het dodenrijk – U bent daar’. Dat woord kreeg daar een geweldig bemoedigende en vertroostende betekenis voor mij.’
Corona
‘Ik hoor zelfs pastores met grote stelligheid beweren dat God niets met het lijden en dus met corona te maken heeft. God staat voor liefde en niet voor iets als het kwaad van corona. Ik vraag me af of we in deze crisis niet dieper moeten peilen.’ – De Reuver
‘Gods schepping kent naast licht ook duisternis. De pandemie maakt ons dat opnieuw duidelijk. Veel kunnen wij niet begrijpen.’ – De Korte
De Korte: ‘Mijn ouders zijn in 1992 enkele maanden na elkaar gestorven. Ik kan me niet herinneren dat de Bijbel erbij werd gepakt, maar er was wel het perspectief van het eeuwig leven dat ons vanuit de Bijbel wordt aangereikt. Mijn moeder wist heel zeker dat ze haar familie terug zou zien en mijn vader sloeg bij de ziekenzalving, vlak voor zijn sterven, met gesloten ogen een kruis. Dat zijn mooie herinneringen, die helpen het afscheid draaglijker te maken.’
De Reuver: ‘Kort voor Kerst overleed mijn schoonvader. In zijn bijbel, compleet stukgelezen, had hij kort voor zijn dood een beetje bibberig de tekst over Simeon in de tempel onderstreept en er een uitroepteken naast gezet: ‘Nu laat gij, Heer, uw dienstknecht gaan in vrede, want mijn ogen hebben uw heil, uw zaligheid gezien.’ Die tekst stond ook op de rouwkaart. Mijn zwager, die ook dominee is, was op het laatst nog bij mijn schoonvader. Uit zichzelf las hij ook die tekst. Dan komen er allerlei lijnen bij elkaar waarvan je zegt: dat valt ons zomaar toe. Dat troost enorm.’
Is dat de Geest?
De Reuver: ‘Dat geloof ik, ja, dat is iets van Godswege wat je op je pad krijgt. De Geest van God blaast het Woord leven in, waardoor er iets van ontmoeting met God zelf plaatsvindt. Niet voor niets is ‘Woord en Geest’ een bekende uitdrukking in de protestantse traditie. Soms lees en herlees je een tekst zonder dat het je iets doet en dan ineens word je erdoor geraakt.’
De Korte: ‘Theologisch klopt dat natuurlijk helemaal, maar de vraag is: hoe werkt dat in het kerkelijke leven? Dominee Gerrit de Fijter sprak bij zijn aantreden als preses van de Protestantse Kerk over religieus analfabetisme – mensen hebben geen idee meer wat er in de Bijbel staat. De geringe verworteling met de Schrift is een groot probleem.’
Er zou wel wat meer Bijbel gelezen mogen worden?
De Korte: ‘Ja, zeker. Katholieken zijn meer van de praktijk dan van de Schrift: je bidt samen, je gaat naar de kerk, je gaat op bedevaart, je krijgt een kruisje op het voorhoofd. Het katholieke leven zit vooral in de rituelen.’
De Reuver: Voor protestanten geldt zeker ook dat er meer Bijbel gelezen mag worden. Anders kan de secularisatie heel snel gaan. In alle beleidsdocumenten van de Protestantse Kerk krijgt de Bijbel een grote plek. En terug naar de kerk is ook heel wezenlijk. Je hebt de stem van de ander nodig om de teksten te kunnen begrijpen.’
De Korte: ‘Hieronymus, de grote bijbelvertaler, zei: ‘Wie de Schriften niet kent, kan Christus niet kennen.’ Als we Hem niet in de verhalen gehoord hebben, komt Hij niet binnen. Dan is Christus niet meer dan een naam uit het verleden.’
Hoe kun je elkaar daarin op weg helpen?
De Reuver: ‘Geloof is wel persoonlijk, maar nooit individualistisch. Het gaat er niet alleen om dat ik kind van God ben en me bij Hem geborgen mag weten, het gaat om het samen geloven. Het ik kan niet zonder het wij, ook bij het bijbellezen niet. Ik heb de ander nodig om de Bijbel te begrijpen.’
De Korte: ‘Een bijbelgroep kan al helpen, want net als de liturgie komt zo’n ontmoeting steeds terug. Je bent dan als het ware aan elkaar verplicht om te lezen en bij elkaar te komen. Als iets in je agenda staat, moet je het gewoon doen.’
De Reuver: ‘Juist omdat persoonlijk bijbellezen onder druk staat, worden structuur en discipline steeds belangrijker.’
U leest de Bijbel beiden veel. Wat betekent dat voor uw persoonlijke omgang met de Bijbel?
De Korte: ‘Als ik eucharistie vier, klinkt de Bijbel in een liturgische setting. Ik houd altijd een kort woordje bij de dagmis om de tekst wat toegankelijker te maken voor de mensen die in de kerk zijn. Maar feitelijk ook voor mezelf. Vanochtend las ik uit de Hebreeënbrief: bemoedig elkaar. Dat bleef haken bij de voorbereiding. Misschien kwam dat wel door de coronatijd, met alle onzekerheden. Wij hebben die bemoediging hard nodig. Zo probeer ik het schriftwoord te actualiseren.’
De Reuver: ‘Ik ben echt een protestantse jongen: in de kerkdiensten gaat het altijd sterk om de uitleg van de Schrift. Van huis uit leerde ik wel dat geloof ‘‘een voet te hoog’’ kan zitten: wel in je hoofd, maar niet in je hart. Het gaat om God liefhebben met je hoofd, je hart en je handen – met je hele bestaan – alles doet mee. In protestantse kring zie je de belangstelling voor meer spirituele wijzen van bijbellezen toenemen: bibliodrama, lectio continua. Dat is mooi, daardoor gaat het iets meer uit het hoofd, naar het hart.’
Leest u de Bijbel van het begin tot het eind?
De Reuver: ‘Doorgaans niet meer, ik lees vaak wat me aangereikt wordt uit een rooster, liturgie of een dagboek.’
De Korte: ‘In de katholieke traditie hebben we het leesrooster voor de eucharistie en het getijdengebed. Na de liturgievernieuwing van het Tweede Vaticaanse Concilie in de jaren zestig is het aantal schriftlezingen voor de liturgie enorm uitgebreid. Maar er blijven stukken die je alleen maar leest als je de Bijbel van voor naar achteren zou lezen.’
Logo Maand van de Bijbel –
beeld nederlands dagblad
Is het een probleem als je bepaalde delen van de Bijbel nooit tegenkomt?
De Korte: ‘Er zijn bepaalde delen van de Bijbel die voor je voeding beperkter zijn. Geschiedkundige passages in het Oude Testament bijvoorbeeld zijn interessant om zien hoe het oude Israël gefunctioneerd heeft, maar die hebben niet direct een voedende waarde voor mijn eigen ziel.’
De Reuver: ‘Ik ben wel opgevoed met van voor naar achteren de Bijbel lezen. Daar ben ik dankbaar voor. De Bijbel is spreken van God tot ons. Dan is het goed om die diversiteit van bijbelboeken en genres tot je te laten komen. Ook al kun je daar op het eerste gehoor niks mee of roepen ze vragen op. Laat de tekst gewoon tot je komen, zonder die meteen met je vragen lastig te vallen.’
De Korte: ‘Op de priesteropleiding werd gezegd: niet te veel exegetiseren, maar lees ook biddend, denk na over de tekst, herkauw die en kijk wat er dan binnenkomt. Dan wordt het voeding voor je leven.’
De Reuver: ‘De verleiding is groot om te kiezen voor de teksten die je aanspreken en zo een canon in de canon te vormen. Dat is een valkuil. Aan de andere kant: het is in onze tijd echt wel heel moeilijk om geslachtsregisters of geweldsteksten uit het Oude Testament te lezen als je met kinderen aan tafel zit.’
De Korte: ‘De Bijbel is ook geen gemakkelijk boek. Er zijn veel teksten die uitleg nodig hebben.’
De Reuver: ‘Al geloof ik wel dat ook die moeilijke teksten ons veel te zeggen hebben. Luther vergeleek de Bijbel met een fruitboom: schud daaraan en doe je te goed aan de vruchten die eruit vallen. En wat blijft hangen laat je hangen, de volgende keer komt er wel wat anders naar beneden.’
Niet elke tekst in de Bijbel is even belangrijk?
De Korte: We zeggen natuurlijk van wel. Maar in de praktijk van het leven maken we wel een canon in de canon. In het Nieuwe Testament springen voor mij de brieven van Paulus en het Evangelie volgens Johannes eruit. Toen ik geschiedenis ging studeren, ben ik zelf de Bijbel gaan lezen, wat best uitzonderlijk was voor een katholiek. Toen waren dat voor mij teksten die dieper binnenkwamen.’
De Reuver: ‘Theologisch moet je zeggen: God heeft zich geopenbaard in de hele Schrift. Als we een stuk uit de Bijbel wegknippen, doen we de totale openbaring van God aan ons onrecht.
Maar ik ben het met je eens: in de praktijk van je geloof zijn er teksten die er voor je uit springen. Er zijn losse teksten die op een tegeltje geschreven worden en aan de muur gehangen worden. Ik geloof niet dat dat verkeerd is, maar je zou wel kunnen zeggen: wordt zo’n tekst nog wel recht gedaan, zo zonder context? Soms verdiep je je in een tekst en ontdek je dat die eigenlijk een andere betekenis heeft dan je er altijd in gelezen hebt. Voer dat gesprek maar in jezelf. Mijn ervaring is dat dat verdiepend werkt.’ ◀
de bisschop en de dominee
Gerard de Korte (65) studeerde geschiedenis en theologie in Utrecht en promoveerde in 1994 op het katholieke pastoraat. Hij was pastor van de Utrechtse kathedraal en deken van Salland. In 2001 werd hij benoemd tot hulpbisschop van Utrecht, in 2008 tot bisschop van Groningen (later Groningen-Leeuwarden). Sinds 2016 is hij bisschop van ’s-Hertogenbosch.
René de Reuver (61) studeerde theologie in Utrecht en promoveerde in 2004 aan de Vrije Universiteit op de waarde van eenheid en pluraliteit in de kerk. Hij was predikant in Sebaldeburen, Boskoop en Den Haag. Sinds 2016 geeft hij als scriba leiding aan de Protestantse Kerk in Nederland.
Houvast. Zoeken naar de bron van hoop
Gerard de Korte en René de Reuver. Uitg. Royal Jongbloed / Adveniat, Heerenveen/Baarn 2021. 64 blz. €4,99
